Gatunki w malarstwie – rodzaje malarstwa i obrazów

Myślę, że większość ludzi zna „Bitwę pod Grunwaldem” Jana Matejki czy „Ostatnią wieczerzę” Leonarda da Vinci. Pytanie tylko, czy ktoś z Was jest w stanie dokładnie określić gatunek malarski reprezentowany przez te obrazy? W tym artykule dowiesz się, jakie są gatunki w malarstwie i co warto o nich wiedzieć?

Podział malarstwa, czyli jakie są gatunki malarskie?

Pierwszego podziału na gatunki malarskie dokonano w XVII w. Jednocześnie stworzono wtedy hierarchię tematów i zgodnie z nią najbardziej ceniono szeroko pojęte malarstwo historyczne (w tym także religijne i mitologiczne), a także portretowe, pejzażowe i rodzajowe.

Z kolei najmniejszym uznaniem cieszyła się martwa natura. Pod koniec XIX w. zrezygnowano z oceny wartości dzieła malarskiego na podstawie tematyki.

Musimy też mieć świadomość, że w wielu przypadkach ciężko przypisać określony obraz do konkretnej kategorii np. niektóre akty czy portrety łączą się z pejzażem, malarstwem mitologicznym, religijnym, a nawet abstrakcyjnym. Przyjrzyjmy się zatem po kolei poszczególnym gatunkom malarskim.

Animalistyka

Jedno z najstarszych gatunków malarskich, którego początki sięgają paleolitu (malowidła naskalne). W tym przypadku głównymi bohaterami obrazów są oczywiście zwierzęta – zarówno te dzikie, jak i udomowione.

Najwięcej animalistów pojawiło się w XVII i XVII w., przede wszystkim we Flandrii, Holandii, Anglii oraz Francji.

Niektórzy malarze wręcz specjalizowali się w malarstwie animalistycznym, jak słynny angielski malarz koni George Stubbs czy prezentujący niezwykle dynamiczne sceny polowań Frans Snyders.

W naszym kraju pięknie portretował zwierzęta (szczególnie konie i ptaki) Józef Chełmoński.

Do artystów malarstwa animalistycznego zaliczamy także Juliusza Kossaka i Juliana Fałata.

Pejzaż

Malarstwo krajobrazowe jest lubiane przez wielu ludzi. Podstawowym tematem jest natura albo otoczenie miejskie. Pejzaż po raz pierwszy pojawia się w sztuce greckiej i przez kilka wieków służył głównie jako tło prezentowanych wydarzeń religijnych, mitologicznych bądź historycznych.

W renesansie tworzył perspektywę, a dopiero mistrzowie malarstwa holenderskiego z przełomu XVI i XVII w. zaczęli traktować pejzaż jako osobny gatunek malarski.

Początkowo ma charakter realistyczny i twórcy starają się w miarę dokładnie odzwierciedlać detale krajobrazu. XVIII w. to niezwykle interesujące pejzaże romantyczne malowane przez Williama Turnera i Johna Constable`a, czy Caspara Davida Friedricha.

Temat pejzażu chętnie podejmują impresjoniści w nowej odsłonie – z nieco zaburzoną równowagą kompozycyjną, a przede wszystkim dążeniem do uchwycenia nastroju chwili, co wyraża się w ciekawych barwach oraz kontrastowych światłocieniach.

Dwudziestowieczne pejzaże zaskakują eksperymentalnym spojrzeniem wyrażającym się przede wszystkim w swoistej deformacji przedstawianych miejsc, co dobrze widać w obrazach ekspresjonistycznych Ericha Heckela np. „Młyn w Dangast” lub kanciastych rysach wizji kubistycznych Picassa czy Brague`a.

Wśród pejzaży uwagę zwracają nie tylko klasyczne krajobrazy wiejskie, ale również weduty przedstawiające miasta, jak “Krakowskie Przedmieście” Canaletta albo mariny, czyli pejzaże morskie np. „Marina” Williama Turnera.

Niektórzy malarze podejmowali też temat pejzażu ze sztafażem, a więc ze zwierzętami lub postaciami ludzkimi.

Więcej: Obrazy – pejzaże na zamówienie

Portret

Ten gatunek jest zdecydowanie jednym z najpopularniejszych. Kiedyś portrety stanowiły swoisty rodzaj fotografii ważnych osób, ale i współczesne malarstwo nie stroni od portretu, czyli przedstawienia konkretnej osoby (lub grupy osób).

Portrety mogą mieć bardzo różny charakter – niektórzy malarze prezentują całą postać, inni skupiają się wyłącznie na twarzy pokazanej też z różnych stron. Ogromne znaczenie w charakterze portretu ma wykorzystanie konkretnej techniki malarskiej.

Piórko i tusz pozwala lepiej przedstawić charakter osoby portretowanej, a ołówek nadaje głębię portretowi. Bardzo ważne w tym gatunku staje się również umiejętne operowanie światłem, ponieważ dzięki oświetleniu od dołu łatwo wykreować nieco tajemniczy nastrój, a poprzez delikatne światło z boku nadać bardziej wyrazistego wyglądu.

Jeśli chodzi o słynne portrety, to jest ich naprawdę sporo, ale jeden obraz namalowany farbami olejnymi na desce topolowej znają z pewnością wszyscy. To „Mona Lisa” Leonarda da Vinci, która zachwyca kolejne pokolenia niesamowitymi, nieco mglistymi efektami i łagodnymi efektami światłocieniowymi uzyskanymi poprzez zastosowanie innowacyjnej wtedy techniki sfumato.

Zresztą mistrz Leonardo znany jest z wyjątkowych portretów, które wyłamują się z ówczesnych kanonów malarstwa, a nawet współcześnie budzą powszechny podziw.

Jeden z nich, czyli „Portret damy z gronostajem” znajduje się w zbiorach krakowskiego Muzeum Narodowego. Równie znana, także dzięki powieści i filmowi, jest „Dziewczyna z perłą” Vermeera.

Warto dodać, że w XX w. portret stał się tematem do eksperymentów artystycznych. Kubistyczne portrety np. Picassa przedstawiają postaci rozbijane na bryły, a w ekspresjonizmie osoby są celowo deformowane.

Więcej: Obrazy – portrety na zamówienie

Akt

Akty nieustannie inspirują malarzy już od czasów starożytnych i stanowią jeden z popularniejszych tematów wielu obrazów – jednocześnie to motyw chętnie podejmowany przez rzeźbiarzy, a współcześnie przez fotografów.

W zasadzie to baza wykształcenia artystycznego. Przedstawienie nagiego ludzkiego ciała pozwala wyrazić jego sensualność i zarazem piękno. Nieprzypadkowo dominują akty kobiece, nie tylko w formie samodzielnego tematu.

“Wenus z Urbino” Tycjan, 1538 r.

Akty czasami stanowią jeden z elementów bardziej rozbudowanej kompozycji.

Niekiedy wzbudzają kontrowersje, jednak niektóre prace interpretujące nagość weszły do kanonu największych obrazów w historii malarstwa.

Niezwykłe jest dzieło namalowane farbami olejnymi na płótnie „Wenus z Urbino” Tycjana przedstawiające nagą, młodą dziewczynę, w której możemy się doszukać wyjątkowego połączenia ujmującej zmysłowości z lekką wstydliwością.

Mimo że sam akt stanowi tylko jeden z detali obrazu, to drugi plan zdaje się zupełnie nieistotny. Ta doskonała interpretacja nagości inspirowała wielu późniejszych malarzy, w tym Ingresa i Maneta.
Z kolei postać Wenus była bodaj najchętniej przedstawiana w formie aktu.

“Narodziny Wenus”Sandro Botticelli, ok. 1485 r.

Chyba każdy z nas kojarzy „Narodziny Wenus” Sandro Botticellego. Dzieło zostało wykonane techniką tempery na płótnie. To ponownie fragment większej kompozycji, ale całą uwagę przykuwa właśnie postać rzymskiej bogini miłości stojącej w wielkiej muszli i okrytej jedynie długimi, rudymi włosami.

Kanon piękna kobiecego ciała nie jest stały. Wystarczy przypomnieć sobie śmiałe akty Petera Paula Rubensa, z paniami o dość dużych krągłościach, które o dziwo okazały się zbyt kontrowersyjne dla Facebooka!

Tak, to nie żart – w 2018 roku Facebook ocenzurował najbardziej znane akty malarza (w tym „Trzy Gracje”) z powodu eksponowania nagości.

Martwa Natura

Niektóre gatunki w malarstwie nie były zbyt wysoko cenione w przeszłości, ale jednak mają swoich zwolenników.

“Martwa natura wanitatywna” Pieter Claesz, 1630 r.

Nazwa martwa natura po raz pierwszy została użyta w Holandii w 1650 r. i dokładnie oddaje charakter obrazów, przedstawiających artystycznie położone przedmioty, zazwyczaj nieożywione – owoce, kwiaty czy przedmioty codziennego użytku.

Kompozycje te mogą stanowić uzupełnienie scen rodzajowych, historycznych czy portretów np. „Portret Stanisława Augusta z klepsydrą” Bacciarellego.

Niekiedy mają charakter stricte estetyczny bądź symboliczny, jak “Vanitas” Pietera Claesza z ludzką czaszką jako symbolem przemijania.

Czasami stają się impulsem do eksperymentów formalnych, co widać w martwych naturach Cézanne’a („Martwa natura z jabłkami”), fowistów oraz kubistów.

Więcej: Obrazy – martwa natura na zamówienie

Sceny batalistyczne

Dla wielu naszych rodaków to zdecydowanie najciekawszy gatunek malarski – głównie ze względu na dużą efektowność przedstawianych scen bitewnych, ale również z powodów patriotycznych.

“Bitwa pod Grunwaldem” Jan Matejko, 1878 r.

Wyróżnikiem obrazów batalistycznych są zdecydowanie większe wymiary w porównaniu z innymi pracami oraz niezwykła ilość detali, w tym także wielość postaci. Historia batalistyki sięga czasów starożytnych.

W średniowieczu sceny bitewne zazwyczaj stawały się ilustracją walki dobra i zła, więc miały charakter alegoryczny. Czołowym reprezentantem malarstwa tego typu w renesansie był Paolo Uccello („Bitwa pod San Romano”).

XIX w. to rozkwit batalistyki w Polsce, a obrazy Jana Matejki (słynna „Bitwa pod Grunwaldem”), Wojciecha Kossaka („Olszynka Grochowska”) czy namalowaną pod kierownictwem właśnie Kossaka i Jana Styki „Panoramę Racławicką” kojarzy chyba każdy Polak.

Sceny marynistyczne

Malarstwo marynistyczne obrazuje krajobrazy morskie. To nie tylko przedstawienie samego morza, statków czy kutrów rybackich, ale również krajobrazy portowe, a bawet sceny batalistyczne na morzu.

“Pejzaż z upadkiem Ikara” Pieter Bruegel, ok. 1557

Początki mariny sięgają późnego średniowiecza, kiedy widok morza pojawiał się jako tło dla scen religijnych np. u Jana van Eycka. W XVI w. pojawiały się panoramiczne krajobrazy morskie, jak w „Pejzażu z upadkiem Ikara” Pietera Bruegla.

Największy rozwój malarstwa marynistycznego nastąpił od XVII do XIX w., a temat cieszył się szczególnym uznaniem w państwach o silnych tradycjach żeglarskich.

Gatunek marynistyczny podejmował William Turner, Salomon van Ruisdael czy Giovanni Antonio Canal. Jednym z najciekawszych marynistów był niewątpliwie Ormianin z pochodzenia Iwan Ajwazowski.

Takie jego obrazy, jak „Sztorm”, „Dziewiąta fala” czy „Katastrofa morska” na stałe wpisały się w historię malarstwa światowego. W Polsce ten temat podejmowali Adam Werka czy Henryk Zych.

Więcej: Obrazy – marynistyka na zamówienie

Malarstwo abstrakcyjne

Ten stosunkowo młody gatunek w malarstwie ma charakter bezprzedmiotowy, więc często sprawia problemy interpretacyjne.

W abstrakcji ważna jest forma oraz umiejętne operowanie kolorem.

Natomiast nie ma przedstawienia realnego obiektu. Pierwsze obrazy abstrakcyjne powstały w Rosji na początku XX w., a prekursorem gatunku jest Wassily Kandinsky.

To on w 1910 r. namalował akwarelę bez tytułu, która później została nazwana “Pierwszą abstrakcją” bądź alternatywnie “Pierwszym dziełem abstrakcyjnym”.

Znanymi abstrakcjonistami są: Piet Mondrian czy Kazimierz Malewicz (słynny “Czarny kwadrat”).
Malarstwo abstrakcyjne ma niejeden wymiar.

Punktem wspólnym wszystkich abstrakcjonistów jest swoisty bunt przeciw konwencjom malarskim.

Więcej: Obrazy abstrakcyjne na zamówienie

Malarstwo rodzajowe

Ten rodzaj malarstwa charakteryzuje się przedstawieniem życia codziennego zwykłych osób. Poznajemy je w różnych mniej i bardziej typowych sytuacjach – podczas pracy, wypoczynku czy zabawy.

Może się to trochę kojarzyć z portretem zbiorowym bądź indywidualnym, ale tym, co odróżnia malarstwo rodzajowe jest pokazanie osób anonimowych bez żadnej ich idealizacji.

Wiek XVIII to podział malarstwa rodzajowego na sceny sielankowe przedstawiające spokojne życie na łonie natury oraz sceny moralizatorskie, w których specjalizował się William Hogarth („Scena w tawernie”).

W Polsce sceny rodzajowe możemy znaleźć w obrazach Gierymskiego, Chełmońskiego czy Wyczółkowskiego.

Malarstwo religijne

To różnego rodzaju motywy religijne np. biblijne, postaci świętych albo wydarzenia z życia kościoła. Obrazy religijne mogą mieć charakter prezentacyjny, dewocyjny, historyczny lub alegoryczny.

W dawnych wiekach stanowiły przede wszystkim lekcję wiary dla osób niepiśmiennych i zachętę do pobożnego życia.

Najbardziej znane są dwa obrazy, a w zasadzie malowidła ścienne. Pierwszy z nich to fresk Michała Anioła „Sąd Ostateczny”, a drugi namalowana farbami temperowymi wymieszanymi z olejnymi „Ostatnia Wieczerza” Leonarda da Vinci.

Jednak tradycyjne obrazy również przeszły do historii malarstwa np. „Wniebowzięcie Maryi” El Greca czy „Ukrzyżowanie św. Piotra” Caravaggia.

Więcej: Obrazy sakralne na zamówienie

Malarstwo mitologiczne

W tym przypadku tematyka zaczerpnięta jest z mitologii, a zwłaszcza greckiej i rzymskiej.

Malarstwo mitologiczne cieszy się popularnością od czasów antycznych, ale i w późniejszych wiekach chętnie sięgano po te motywy. Często (podobnie jak w malarstwie religijnym) kompozycja mitologiczna łączy się z innymi gatunkami, przede wszystkim z portretem, aktem („Trzy Gracje” Rafaela Santi) lub pejzażem.

O ile w średniowieczu mitologia miała stanowić przykład postawy moralnej, to w późniejszych epokach mogła wyrażać fascynację pięknem zmysłowym, tęsknotę za światem idealnym i zespoleniem człowieka z naturą albo ilustrować określone treści etyczne bądź filozoficzne.

Malarstwo historyczne

To kolejny gatunek (po malarstwie batalistycznym) tak ceniony w naszym kraju, co również wynika z jego natury patriotycznej.

Podstawowym tematem są oczywiście wydarzenia historyczne, także te odbywające się współcześnie.

Najstarsze przykłady malarstwa historycznego możemy znaleźć w czasach antycznych, ale wyjątkową popularność ten gatunek uzyskał w romantyzmie i klasycyzmie, a w Polsce w 2 połowie XIX w. – ze względu na obrazy Jana Matejki (cykl „Poczet królów i książąt polskich”), Wojciecha Gersona czy Artura Grottgera (cykl graficzny „Polonia, Warszawa”).

Najpopularniejsze gatunki w malarstwie

Malarstwo towarzyszy nam od tysięcy lat. Zmieniają się gatunki w malarstwie, tworzą się nowe. Niektóre stają się mniej popularne, z kolei sława innych nigdy nie przemija – tak jest z portretem, pejzażem czy malarstwem historycznym.

Myślę, że do większość artystów z różnych epok malarstwa posiada choć jeden portretowy i pejzażowy obraz. Zauważcie, że nawet osoby zaczynające uczyć się malarstwa, malują portrety i pejzaże mimo, że martwa natura jest najlepszym tematem do nauki kompozycji, cieniowania, itp.

Pozostaje nam zatem czekać na kolejne wspaniałe obrazy, które być może wytyczą nowe kierunki w malarstwie.