Pomimo tego, że Edvard Munch nie jest tak szeroko znany, jak inni przedstawiciele światowego malarstwa, to jednak nie da się dyskutować z tym, że jest to jeden z najlepszych ekspresjonistów i zdecydowanie jeden z najlepszych artystów w ogóle w dziejach świata. Co jednak dokładnie zawdzięczamy temu artyście? Jaki był jego wkład w sztukę i kulturę świata? A także co go inspirowało i ukształtowało jako artystę?
Edvard Munch – biografia
Edvard Munch Autoportret, 1882 r.
Edvard Munch (1863-1944) – norweski malarz i grafik. Przyszedł na świat 12 grudnia 1863 roku w Løten, w Norwegii. Był drugim dzieckiem wojskowego lekarza Christiana Muncha i Laury Bjølsen. Jego dzieciństwo nie należało do zbyt pogodnych, ponieważ już we wczesnych latach młodości stracił matkę, która zmarła na gruźlice, podobnie jak jego siostra.
Bliski kontakt ze śmiercią w tak młodym wieku miał mieć swoje późniejsze odzwierciedlenie w tworzonej przez niego sztuce. Z całą pewnością przyczynił się do tego również ojciec Edvarda. Christian Munch nie radził sobie z wychowywaniem samotnie dzieci. Szybko zaczęły pojawiać się u niego kłopoty psychiczne, zaburzenia nerwowe, a także w późniejszym czasie fanatyzm religijny.
Pierwsze lekcje malarstwa odbywał w Kristianii, czyli dzisiejszym Oslo. Dzięki zdobytemu stypendium pomiędzy 1889 a 1892 rokiem studiował w Paryżu.
Po powrocie do Kristianii i rozpoczęciu wystawiania swoich dzieł spotkał się z wielkim uznaniem Adelsteena Normanna, norweskiego malarza na stałe mieszkającego w Niemczech. Po zaproszeniu do Berlina Edvard Munch poznał wielu przedstawicieli cyganerii i symbolistów.
Pobyt w Berlinie to także okres, gdzie po raz pierwszy jego twórczość spotkała się z ogromnym krytycyzmem. Jego prace wywołały zgorszenie, co spowodowało przedwczesne zamknięcie wystawy.
To właśnie w tym momencie nabawił się łatki skandalisty i dziwaka. Zaczęto go nazywać malarzem brzydoty, czy też twórcą obrzydliwego ekspresjonizmu.
Wiele lat zmagał się z alkoholizmem i chorobami nerwowymi, które starał się pokonać, stosując metodę “elektryfikacji”. Ostatecznie osiadł w Norwegii, gdzie w wieku osiemdziesięciu lat odszedł spokojnie we śnie.
Malarstwo
Edvarda Muncha uważa się za największego ekspresjonistę w dziejach. W ciągu swojego życia namalował blisko 1700 obrazów, a także liczne grafiki i rysunki. Oczywiście jednym z najbardziej rozpoznawalnych jego dzieł jest „Krzyk”, lecz to takie dzieła jak „Chore dziecko” czy też „Śmierć w pokoju chorego”, przyniosły mu pierwszą światową sławę.
Edvard Munch Chore Dziecko, 1885–86 r.
Malarstwo Edvarda Muncha zainspirowane zostało niezwykle trudnym dzieciństwem, w którym od wczesnych lat młodości stykał się ze śmiercią swoich najbliższych, czyli matki i siostry. Późniejsza choroba psychiczna wychowującego go ojca również miała niebagatelny wpływ na to, co swoją wyobraźnią i talentem młody Edvard zaczął przedstawiać. A były to sprawy bardzo przyziemne, które w głównej mierze dotyczyły spraw ludzkiej egzystencji.
Były to tematy tak bardzo podstawowe, jak samotność, ból istnienia, melancholia, czy też bardzo fatalistyczne postrzeganie miłości. Jego obrazy wręcz obsesyjnie podejmowały tematykę śmierci i przemijania.
Jak więc widać i łatwo się domyślić, Muncha interesował w malarstwie przede wszystkim człowiek. Jeśli nawet na poszczególnych obrazach pojawiały się krajobrazy i pejzaże, to tylko po to, aby podkreślić znaczenie psychologiczne dzieła. Szczególnie widoczne jest to w dziele „Krzyk”, gdzie artysta w genialny sposób przedstawił rozpacz i ból człowieka.
Człowiek, którego postać przypomina jednocześnie czaszkę, jak i embrion, co sugestywnie daje do zrozumienia, że całe ludzkie życie przepełnione jest grozą. Dopełnieniem ma być znajdujący się za postacią krajobraz, który za pomocą falistych, rytmicznych zmian kolorów, ma za zadanie wywołać rezonujący, przeszywający powietrze krzyk.
Ekspresjonistyczny symbolista, czyli wpływ sztuki Muncha na otoczenie
Edvard Munch powszechnie określany jest jako artysta ekspresjonistyczny, bardzo chętnie korzystający z licznej symboliki. Jest to jednak poważne uproszczenie, ponieważ nie da się jednoznacznie powiedzieć, że jego dzieła są ekspresjonistyczne, albo też symboliczne. Byłoby to zbyt płytkie i nieprzystające do geniuszu twórcy określenie.
Edvard Munch Taniec Życia, 1900 r.
Obrazy Muncha są przepełnione najróżniejszymi alegoriami, choć posiadają także symboliczne znaczenie. Strona formalna natomiast to czysty ekspresjonizm. Munch starał się swoimi dziełami odzwierciedlić to, co kryło się w jego duszy, czyli jego stany wewnętrzne, bardzo intymne życiowe doświadczenia, często bardzo przykre i tragiczne.
Jego obrazy pełne są jego osobistych obaw i wewnętrznej rozpaczy. Powoduje to, że obrazy Muncha są pesymistyczne, mroczne i przepełnione neurotycznymi obsesjami. Obsesjami szukania sensu, obawy przed śmiercią, samotnością i bólem istnienia.
Choć wiele się mówi o tym, że jego malarstwo jest efektem obserwowania przez niego świata, to jednak jest to świat wypaczony przeżytymi przez niego doświadczeniami. W innych okolicznościach życia, jego twórczość mogłaby wyglądać zupełnie inaczej.
Dzieła Muncha, choć w pierwszym etapie prezentacji uznane były za siejące zgorszenia, szybko znalazły szerokie uznanie. Wielu wystawców pożądało obrazów Muncha jedynie ze względu na wywoływane przez niego kontrowersje, lecz pośród nich znaleźli się liczni rozumiejący, a często wręcz naśladujący postrzeganie świata i sztuki.
Obrazy i interpretacje
Edvard Munch Chore Dziecko, 1885–86 r.
Obrazem, który rozpoczął szeroką karierę Muncha, było z pewnością dzieło „Chore dziecko”. Obraz z początku wywołał ogromne kontrowersje, które zakończyły się nawet zamknięciem wystawy. Obraz ten, jak na pierwszy rzut oka widać, z daleka rozmija się z realistycznym obrazowaniem rzeczywistość. Zamiast tego uderza w widza ogromny ładunkiem emocjonalnym. Wywołuje smutek i silne uczucie tęsknoty. Wielu uważa, że dzieło to jest próbą rozliczenia się z przeszłością.
Przeszłością, która pełna była śmierci. Cechą charakterystyczną obrazu jest bardzo oszczędna forma i zdawałoby się zatracające się detale, które zlewają się w jedno, mogą dać wrażenie obserwowania całego zajścia przez ronione rzewnie łzy.
Pogodzonemu ze swoją zbliżającą się śmiercią dziecko towarzyszy zrozpaczona matka, w której ewidentnie żyje ogromny ból i cierpienie.
Kolejnym podejmującym tematykę śmierci dziełem artysty jest „Śmierć w pokoju chorego”.
Edvard Munch Śmierć w pokoju chorego, 1893 r.
Na obrazie przedstawiającym całą rodzinę Munchów znajduje się zobrazowanie śmierci najstarszej ich córki.
Dzieło to ewidentnie jest oznaką słabości i bezsilności, które dotykały w tym okresie życia artystę. Zmarła w wieku zaledwie 15 lat siostra Edvarda, wywarła na nim ogromne wrażenie i przeniknęła go lękiem przed odejściem.
Innym bardzo kontrowersyjnym obrazem Muncha jest „Madonna”. Znajduje się na nim naga kobieta, która swoją pozą przypominać może matkę boską, lecz na obrazie znajdują się również ewidentne erotyczne skojarzenia.
Rozpuszczone włosy i przymknięte oczy mają zdecydowanie seksualne podłoże. Co do tego, gdzie znajduj się kobieta, są różne interpretacje.
Wielu sądzi, że jest to grób, a kobieta została w nim złożona. Istnieje także wersje interpretacji mówiąca o tym, że znajduje się ona w macicy, co symbolizować może czerń i umieszczany na kilku wersja obrazu przez artystę embrion zaraz obok kobiety. Może ona leżeć, spać lub być martwa.
Szeroko rozłożone ramiona nie świadczą o tym jednoznacznie. Nie mniej czerwona opaska, przypominającą aureole, ewidentnie powraca skojarzeniem do tytułu obrazu i jego boskiej interpretacji.
Edvard Munch Wampir, 1893–1895 r.
Kolejnym dziełem o zdecydowanie seksualnych podtekstach był „Wampir”. Munch z całą pewnością nie mógł narzekać na brak zainteresowania ze strony kobiet. W wielu swoich listach do przyjaciół pisał, że choć cieszy się dużym powodzeniem, to jednak unika współżycia. Uważał, że kobiety nie uwzględniają w swoim życiu przywiązania, przyjaźni czy też bliskości emocjonalnej, a interesuje je jedynie seksualna strona życia.
Nic więc dziwnego, że na wielu obrazach, tak jak we wspomnianym Wampirze, kobieta przedstawiana jest, jako osobnik wysysający energie i pozbawiający życia. Wiele osób uważa, że takie postrzeganie kobiet, a także dystansowanie się od nich, to efekt utraty bliskich osób w dzieciństwie i podstawowe działanie obronne, mające na celu obronić się przed bólem związanym z utratą miłości.
“Krzyk” – najsłynniejszy obraz Muncha
Edvard Munch Krzyk, 1893 r.
Nie da się ukryć, że pomimo bardzo okazałego dorobku twórczego, Edvard Munch w światowej świadomości istnieje tylko dzięki jednemu dziełu.
Jakiemu?
Chodzi oczywiście o „Krzyk“.
Obraz powstał 1893 roku, czyli w okresie, gdy malarz był dopiero u progu swoje wielkiej sławy.
Na obrazie znajduje się stojąca na moście postać, na tle zachodzącego słońca.
Charakterystyczna poza postaci, która trzyma się oboma rękoma za głowę, przedstawiać ma oczywiście tytułowy krzyk.
Zdeformowanej postaci nie da się jednoznacznie określić jako kobiet ani mężczyzny.
Jej twarz przypomina nieco czaszkę, a często także embrion, co ma symbolizować całe ludzki życie usłane cierpieniem, smutkiem i krzykiem.
Krzyk jest odzwierciedleniem uczuć, przeżyć i całego doświadczenia życiowego Muncha.
Tego, jak bardzo bał się samotności, śmierci, zapomnienia i tego, jak przerażony był rzeczywistością, w której przyszło mu istnieć.
Ciekawostki z życia Edvarda Muncha
Edvard Munch Autoportret z butelką wina, 1906 r.
Choć życie Muncha nie należało do łatwych, a szczególnie jego początek, to jednak zdarzały się także okoliczności nader szczęśliwe.
Wkrótce po śmierci ojca, gdy całą rodzinę czekała bieda i nędza, część jego obrazów spłonęła, podczas zagranicznej podróży. Był to okres, gdy artysta nie był jeszcze zbyt znaną postacią. Otrzymał wtedy ogromne odszkodowanie, które pozwoliło na przeżycie całej rodziny.
W wieku 37 lat artysta w wyniku nieszczęśliwego wypadku stracił palec u lewej dłoni. Odstrzelił go sobie za pomocą rewolweru, gdy próbował wyrwać broń kochance, która groziła, że odbierze sobie życie.
Edvard nie był jedynym uzdolnionym dzieckiem w swojej rodzinie. Również jego siostry, Sophie i Karen wykazywały bardzo duży talent artystyczny i twórczy.